Od czasu reformy edukacji w 1990 r. kształcenie obowiązkowe w Hiszpanii obejmuje uczniów w wieku 6-16 lat. Składa się na nią 6-letnia szkoła podstawowa (podzielona na 3 cykle 2-letnie) oraz 4-letnia ogólnokształcąca szkoła średnia i stopnia (ESO). w III i IV klasie ESO uczniowie zaczynają wybierać opcje i formułować program, przystosowany do ich własnych zainteresowań, przez wybór przedmiotów fakultatywnych. Kluczowym momentem w odniesieniu do poradnictwa zawodowego jest zakończenie kształcenia na poziomie średnim i stopnia. Uczniowie mogą kontynuować naukę w trzech poprzedzających szkolenie zawodowe modułach ogólnokształcącej szkoły średniej II stopnia – sztuka, nauka i technologia lub nauki humanistyczne i społeczne – lub przejść od razu na rynek pracy.

PODSTAWY PRAWNE I CELE KRAJOWE

Ustawa z 1990 r. o ogólnej organizacji systemu edukacji (LOGSE) uznała poradnictwo edukacyjne i zawodowe za podstawowe prawo uczniów i podstawową zasadę edukacji, jej jakości i równości. Zgodnie z nią usługi poradnictwa zawodowego i informacji powinny być świadczone w obrębie całego systemu edukacji.

Ustawa o kwalifikacjach i szkoleniu zawodowym z 2002 r. zakłada, że poradnictwo i informacja zawodowa ma na celu umożliwienie oceny różnych opcji edukacyjnych i dostępnych ścieżek w celu wspierania wchodzenia (po raz pierwszy i kolejny) na rynek pracy oraz mobilności zawodowej.

Wreszcie Ustawa o edukacji (LOE) z 2006 r. wymienia poradnictwo zawodowe wśród podstawowych zasad hiszpańskiego systemu edukacji jako środek niezbędny w indywidualnym kształceniu obowiązkowym w kategoriach wiedzy, umiejętności i wartości.

Zasada ta jest wzmocniona w szkołach średnich i stopnia, w których szczególną wagę przykłada się do zapewnienia uczniom poradnictwa edukacyjnego i zawodowego. LOE zakłada, że prowadzenie poradnictwa leży w ramach uprawnień Wspólnot Autonomicznych.

Dlatego Wspólnoty Autonomiczne są odpowiedzialne za promowanie mechanizmów poradnictwa jako podstawowych elementów kształcenia obowiązkowego. Stąd regulacje prawne poszczególnych Wspólnot wprowadzają określone aspekty organizacyjne poradnictwa, takie jak cele, nadrzędne zasady, struktury, skład zespołów zajmujących się poradnictwem i konkretne środki dostosowane do potrzeb uczniów. Zgodnie ze wspomnianą wcześniej zasadą edukacyjną, szkoły muszą przykładać szczególną wagę do poradnictwa dla uczniów i ich rodzin w momentach, w których trzeba podjąć decyzję o przyszłości edukacyjnej.

PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE

Na szczeblu krajowym rolą rządu jest koordynacja i dbanie o jakość usług poradnictwa i informacji. Za szkolenie zawodowe odpowiadają w Hiszpanii dwa ministerstwa: z jednej strony jest to Ministerstwo Edukacji, Polityki Społecznej i Sportu, z drugiej – Ministerstwo Pracy i Imigracji. Obu ministerstwom podlegają instytucje wspierające koordynację działań.

Krajowe Centrum Zasobów Poradnictwa Zawodowego, podległe Ministerstwu Edukacji, Polityki Społecznej i Sportu, zajmuje się promowaniem szkoleń zawodowych w Hiszpanii, rozwijaniem współpracy między podmiotami społecznymi i edukacyjnymi oraz świadczeniem usług poradnictwa zawodowego i informacji o możliwości podjęcia pracy zarówno dla uczniów hiszpańskich, którzy chcą uczyć się lub pracować w krajach europejskich, jak i dla obywateli krajów europejskich, którzy rozważają kształcenie i zatrudnienie w Hiszpanii. Poza tym Krajowy Instytut Kwalifikacji (INCUAL), podległy temu samemu ministerstwu, służy wsparciem technicznym Naczelnej Radzie Szkoleń Zawodowych, instytucji odpowiedzialnej za organizowanie szkoleń zawodowych, która z kolei działa pod auspicjami Ministerstwa Pracy i Imigracji. Na szczeblu Wspólnot Autonomicznych Regionalne Rady Szkoleń Zawodowych koordynują działania wszystkich podmiotów zaangażowanych w tę dziedzinę (regionalne departamenty edukacji i zatrudnienia).

PORADNICTWO ZAWODOWE W PROGRAMIE NAUCZANIA

Poradnictwo dla uczniów jest prowadzone przez całe kształcenie obowiązkowe. Organizacja i harmonogram działań z zakresu poradnictwa na szczeblu szkół są określone w Planie Działania Poradnictwa, który z kolei zawiera Plan Działania w trybie Konsultacji oraz Plan Poradnictwa Zawodowego i Akademickiego.

Plan Działania w trybie Konsultacji to dokument opisujący organizację i funkcjonowanie wszystkich działań z zakresu poradnictwa edukacyjnego, prowadzonych przez nauczycieli we współpracy z Departamentem Poradnictwa i dyrektorem szkoły; najczęściej jest to godzina konsultacji w tygodniu. w szkołach podstawowych plan ten układają wychowawcy klasy, a w szkołach średnich – Departament Poradnictwa, na podstawie propozycji wychowawców klas oraz wskazówek szkolnego Komitetu Koordynacji Pedagogicznej.

Konsultacje uznawane są za jedną z podstawowych metod w poradnictwie szkolnym. Mają one pomagać i udzielać porad uczniowi lub grupie uczniów za pośrednictwem wychowawcy, który jest nauczycielem tej grupy. Poradnictwo obejmuje całą edukację obowiązkową, a do jego głównych celów należą: pomoc uczniom w poprawie osiąganych wyników, zwiększenie obszaru samoświadomości i szacunku dla samych siebie, rozwiązywanie trudności szkolnych, zdobywanie umiejętności potrzebnych do życia w społeczeństwie oraz umiejętności myślenia i podejmowania decyzji. Głównym celem jest wspieranie procesu nauczania i przyczynianie się do rozwoju osobistego, zawodowego i społecznego uczniów.

Wśród różnych metod poradnictwa, podejmowanych na podstawie planu działania w trybie konsultacji, należy wymienić działania promujące samoświadomość uczniów (za pomocą kwestionariuszy, raportów, zajęć, szkoleń z podejmowania decyzji) i inne, związane z przekazywaniem informacji o różnych ścieżkach akademickich, dostępnych w systemie edukacji i ze zindywidualizowanym podejściem do poszczególnych uczniów.

Zarówno w szkołach podstawowych, jak i średnich każdej grupie uczniów powinien być przypisany wychowawca. Wyznacza go dyrektor szkoły spośród nauczycieli uczących daną grupę. w szkołach średnich i stopnia wychowawca ma obowiązek prowadzenia godziny konsultacji w tygodniu ze swoją grupą, w czasie której omawiane są różne aspekty dojrzałości społecznej i osobistej uczniów, ze szczególnym naciskiem na poradnictwo zawodowe. Godzina poświęcana na konsultacje jest częścią tygodniowego planu zajęć.

Plan poradnictwa zawodowego i akademickiego to dokument zawierający szczegółowe działania z zakresu poradnictwa zawodowego, takie jak szkolenie z decyzji zawodowych przez tworzenie wykazów zainteresowań, sesje informacyjne z uczniami i ich rodzinami, okrągłe stoły, sesje dyskusyjne ze specjalistami z różnych sektorów gospodarki i różnych zawodów, wizyty w przedsiębiorstwach itp. Celem tych wszystkich inicjatyw jest pomoc uczniom w podejmowaniu przyszłych decyzji w sprawie kariery i przekazywanie im doświadczeń zawodowych, a także ułatwianie przejścia do dorosłego życia. Zamierzenia te osiąga się przekazując wiedzę i stwarzając możliwości dostępu do różnych ścieżek edukacyjnych, przygotowywanie młodych ludzi do samodzielnego zarządzania karierą lub projektem zawodowym i doradzanie im w zakresie mobilności na terenie Europy.

Jeśli chodzi o przedmioty wchodzące w skład programu nauczania, uczniowie mogą wybrać jeden przedmiot opcjonalny, oferowany przez szkołę w III i IV klasie szkoły średniej i stopnia. w zakresie przedmiotów fakultatywnych szkoły mogą włączyć do swojej oferty wstępne przygotowanie zawodowe – przedmiot związany ze szkoleniem zawodowym dostępnym w szkole lub w danym środowisku gospodarczym.

Liczba godzin tych przedmiotów zależy od klasy. w III klasie ESO poświęca się na nie 2 godziny tygodniowo. w IV klasie obowiązek ten realizuje się przez wykonanie pracy monograficznej z przedmiotu wybranego przez ucznia pod nadzorem nauczyciela.

Miejsce praktyk w strukturze programu nauczania W programie nauczania szkół podstawowych i średnich i stopnia nie ma praktyk zawodowych. Są one tylko w programach szkoleń zawodowych.

Szkolenie zawodowe przyjmuje formę średnio zaawansowanych i zaawansowanych programów, realizowanych w szkołach średnich lub w szkołach zawodowych. Cechą tych programów jest podział na moduły, poświęcone różnym obszarom zawodowym, różna długość (1300-2000 godzin) i element obowiązkowego szkolenia w miejscu pracy. By mieć dostęp do tych programów, należy wcześniej odbyć szkolenie teoretyczne. w przypadku średnio zaawansowanych szkoleń zawodowych konieczne jest ukończenie ESO.

Warunkiem przystąpienia do zaawansowanych szkoleń zawodowych jest tytuł Bachillerato lub zdany egzamin wstępny.

Obecnie są 142 cykle zawodowe – 64 na poziomie średnio zaawansowanym i 78 na poziomie zaawansowanym – zgrupowane w 26 rodzin zawodowych. Cechy charakterystyczne i treści programu nauczania tych cykli w pierwszej kolejności określa INCUAL.

Instytucje edukacyjne, dające możliwość realizacji tych programów, to tzw. departamenty do spraw szkoleń i poradnictwa zawodowego. Nauczyciele z tych departamentów w szkoleniu zawodowym stosują moduły o charakterze międzyprzedmiotowym (wstępne, początkowe i zaawansowane cykle szkoleniowe oraz programy wstępne kwalifikacji zawodowych). Treści modułów dotyczą ustawodawstwa socjalnego i związanego z pracą, stosunku pracy, szukania pracy i samozatrudnienia, organizacji biznesu oraz bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wszystkie cykle szkoleniowe zawierają moduł praktycznego szkolenia zawodowego, który składa się z konkretnego szkolenia, skupionego na praktycznych działaniach, korespondujących z danym profilem zawodowym. Najważniejszą cechą takich modułów jest to, że odbywają się one w prawdziwym środowisku gospodarczym (firma), w którym uczniowie pod kierunkiem wychowawców z instytucji edukacyjnej i miejsca pracy mogą bezpośrednio obserwować i wykonywać czynności i funkcje związane z różnymi zawodami, a także poznać organizację procesów produkcyjnych i usług lub relacje w pracy.

W programach wstępnych kwalifikacji zawodowych mogą także wziąć udział osoby, które ukończyły 16 lat (a w wyjątkowych sytuacjach 15 lat) i nie uzyskały certyfikatu Graduado en Educación Secundaria Obligatoria (przyznawanego po ukończeniu ESO); jest to środek uzupełniający w walce z przerywaniem nauki w szkole, sprzyjający wdrożeniu społecznemu, edukacyjnemu i zawodowemu. Programy te obejmują zarówno moduły ogólne (poszerzające podstawowe kompetencje), jak i szczegółowe (związane z kompetencjami zawodowymi) oraz odrębne wersje dla młodych ludzi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, którzy nie mogą brać udziału w modułach ogólnych, mimo że dysponują umiejętnościami osobistymi i społecznymi na poziomie odpowiednim do podjęcia pracy.

INNE RODZAJE DZIAŁAŃ I USŁUG PORADNICZYCH

Kontakty ze światem zawodowym

Zarówno szkołach podstawowych, jak i średnich każdego roku organizowane są zajęcia pozalekcyjne, uzupełniające kształcenie uczniów w różnych dziedzinach. Zajęcia te są przygotowywane przez szkoły, aby pomóc uczniom rozwinąć wartości związane z socjalizacją, zaangażowaniem i koegzystencją, jak również poprawić relacje między uczniami oraz środowiskiem społeczno-kulturowym i zawodowym. Działania te są wpisane w szkolny program nauczania.

Usługi poradnictwa w szkołach Hiszpania jest państwem zdecentralizowanym, w którym niedawno zakończył się proces przekazywania kompetencji edukacyjnych. Niektóre Wspólnoty Autonomiczne wprowadzają pewne zmiany do istniejącego modelu poradnictwa, choć wciąż możliwe jest stworzenie wspólnej klasyfikacji usług poradnictwa we wszystkich Wspólnotach. Usługi te są podzielone na 3 główne poziomy: klasowy, instytucjonalny i sektorowy (Służby Koordynacji Poradnictwa zewnętrzne wobec szkół).

Do poziomu klasowego można włączyć wszystkie działania objęte planem szkolnym i prowadzone przez nauczycieli-wychowawców. Poradnictwo należy do obowiązków pedagogicznych i jest nieodłącznym elementem wszystkich procesów edukacyjnych, dlatego uwzględnione jest w edukacji na poziomie podstawowym i średnim. Ponadto w szkołach średnich i i II stopnia (ogólnokształcących) na poradnictwo zawodowe poświęca się jedną godzinę w tygodniu (36 godzin rocznie).

Do poziomu instytucjonalnego należy zaliczyć wszystkie struktury pracujące bezpośrednio z uczniami, nauczycielami i rodzinami, niezależnie od tego, czy są one ulokowane w szkołach czy poza nimi. W kształceniu na poziomie podstawowym przeważają zewnętrzne w stosunku do szkół struktury poradnictwa, takie jak zespoły psychologiczno-pedagogiczne i zespoły poradnictwa zawodowego. w skład tych zespołów wchodzą doradcy, nauczyciele wyspecjalizowani w pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, pracownicy społeczni itp.

w chwili obecnej ma miejsce proces przejściowy, w trakcie którego Wspólnoty Autonomiczne umieszczają usługi poradnictwa (np. jednostki poradnictwa) w obrębie szkół. Jednostki te składają się z doradcy i nauczycieli edukacji specjalnej. Oba typy służb pełnią następujące funkcje: doradzanie różnym członkom społeczności szkolnej i rodzinom; prowadzenie działań profilaktycznych, diagnostycznych i interwencyjnych związanych z trudnościami uczniów; koordynacja działań z istniejącymi podmiotami, uwzględniających różnorodność uczniów, w tym z nauczycielami różnych przedmiotów, nauczycielami-specjalistami, nauczycielami edukacji specjalnej i nauczycielami Technicznych Służb Komunalnych, będącymi łącznikami ze służbami socjalnymi.

W szkołach średnich najważniejszą rolę w poradnictwie pełnią służby funkcjonujące w szkołach, tj. Departamenty Poradnictwa. w ich skład wchodzi przynajmniej jeden doradca, nauczyciele wyspecjalizowani w pracy z uczniami o szczególnych potrzebach edukacyjnych, nauczyciele i pracownicy socjalni. Departamenty te są w każdej szkole średniej. Prowadzą różną działalność – zależnie od potrzeb Wspólnoty Autonomicznej, ale jej zakresy muszą być określone na początku każdego roku szkolnego. Skupiają się one na 4 obszarach: wspieraniu procesu nauczania, poradnictwie zawodowym i edukacyjnym, pomocy związanej z SEN oraz wsparciu konsultacyjnym. w niektórych szkołach doradcy w niewielkim wymiarze godzin mogą też prowadzić działalność dydaktyczną.

Omawiając pośrednią lub konkretną interwencję prowadzoną w szkołach warto wspomnieć o strukturach świadczących pomoc i doradzających podmiotom na poziomie pośrednim. Nie pracują one bezpośrednio z klientami, ale ze strukturami współpracującymi z nimi, a konkretnie z Zespołami i Jednostkami Poradnictwa na poziomie szkół podstawowych oraz Departamentami Poradnictwa na poziomie szkół średnich. Służby te są zawsze zewnętrzne w stosunku do szkół i zazwyczaj są to centra zasobów albo ośrodki pomocy specjalistycznej. Ustawa o edukacji z 2006 r. wprowadziła 2 testy diagnostyczne, które powinny być przeprowadzone w trakcie kształcenia obowiązkowego jako element informacyjny, mogący pomóc w kierowaniu uczniami. Testy te, oceniające podstawowe kompetencje nabyte przez uczniów, przeprowadza się w IV klasie szkoły podstawowej i II klasie obowiązkowej szkoły średniej. z jednej strony pełnią one dla szkół funkcję edukacyjną i doradczą, z drugiej – dostarczają informacji rodzinom i społeczności edukacyjnej, nie mają jednak bezpośredniego wpływu na ścieżkę edukacyjną ucznia, choć mogą pomóc w procesie podejmowania decyzji.

W sektorze pracy

Państwowe służby poradnictwa zawodowego skupiają się na społecznej i zawodowej integracji osób, które oficjalnie zarejestrowały się w Państwowych Służbach Zatrudnienia jako szukające pracy. Takie służby nie prowadzą działalności przeznaczonej dla uczniów objętych kształceniem obowiązkowym (w szkołach podstawowych i średnich).

KWALIFIKACJE DORADCÓW

Doradcy zawodowi muszą mieć ukończone studia wyższe. Typ studiów zależy od kontekstu ich pracy (związanej z edukacją lub zatrudnieniem), choć wymagany tytuł jest taki sam dla wszystkich osób pracujących w obszarze edukacyjnym, niezależnie od tego, czy pracują w szkołach podstawowych, czy średnich. Doradcy zawodowi muszą ukończyć studia z psychologii, pedagogiki lub psychologii pedagogicznej (niekoniecznie związane z poradnictwem zawodowym), trwające 5 lat. Dodatkowo muszą dysponować szczegółową wiedzą na temat ofert programów edukacyjnych i zawodowych oraz dostępnych zawodów, umieć używać technologii potrzebnych do gromadzenia i analizowania informacji oraz komunikować się i służyć poradnictwem indywidualnym lub grupowym. Doradcy mogą też uczestniczyć w kursach doszkalających oferowanych przez różne organizacje państwowe i prywatne. To ciągłe kształcenie obejmuje pracę z rodzinami, relacje rodzice – szkoła, problemy wychowawcze, sprawiane przez uczniów szkół średnich, wsparcie konsultacyjne, rozwiązywanie problemów i poprawę koegzystencji.

Nauczyciele edukacji specjalnej, którzy wchodzą w skład organizacji poradnictwa, muszą ukończyć krótkie uniwersyteckie studia nauczycielskie. Studia te trwają zazwyczaj 3 lata i zawierają element specjalizacji. Nauczyciele ci mogą też uczestniczyć w kursach doszkalających. Pracownicy Państwowych Służb Zatrudnienia muszą ukończyć studia wyższe lub równoważne w takich dziedzinach, jak psychologia lub pedagogika. Kursy poradnictwa zawodowego są organizowane wewnętrznie.

WSPÓŁPRACA MIĘDZY SZKOŁAMI, PRACODAWCAMI, RODZICAMI I INNYMI PODMIOTAMI

Ustawodawstwo związane ze szkołami średnimi daje możliwość zaangażowania stowarzyszeń rodziców w usługi poradnictwa. Szkoły zachęcają rodziny, absolwentów i przedstawicieli sektora zatrudnienia do współpracy w tej dziedzinie. Istnieje porozumienie między Wspólnotami Autonomicznymi, władzami samorządowymi i organizacjami zrzeszającymi pracodawców w sprawie zaangażowania przedsiębiorstw w takie działania, jak organizacja wizyt uczniów w firmach.

DOSTĘP DO INFORMACJI NA TEMAT PORADNICTWA ZAWODOWEGO

Ministerstwo Edukacji i Wspólnoty Autonomiczne opracowują informacje na temat dostępnych ścieżek edukacyjnych i zawodowych.

Każda Wspólnota Autonomiczna może tworzyć własny system informacyjny, materiały informacyjne na temat edukacji i szkoleń są rozpowszechniane oddzielnie przez poszczególne Wspólnoty Autonomiczne.

Instytucje podległe Ministerstwu Pracy i Imigracji co jakiś czas prowadzą badania rynku pracy lub dostępnych informacji zawodowych (www.mtas.es).

Opracowano także materiały pomocnicze w formie drukowanej i w formacie elektronicznym (publikacje, broszury, raporty, strony internetowe, płyty CD-ROM itp.). Niektóre z tych zasobów są skierowane do takich użytkowników, jak uczniowie lub młodzi ludzie starający się znaleźć pracę (programy komputerowe dotyczące poradnictwa zawodowego i aplikacje internetowe). Inne opracowano z myślą o specjalistach zajmujących się poradnictwem (zasoby komputerowe dostępne za pośrednictwem portali internetowych). Wspomniane materiały pomocnicze są przygotowywane albo przez instytucje edukacyjne i urzędy pracy, albo przez doradców (działających z własnej inicjatywy), którzy dzielą się materiałami i pomysłami.